Review sách The Teenage Brain: Khoa học về não bộ tuổi dậy thì

Bộ não tuổi mới lớn luôn là điều bí ẩn và thú vị. Trong cuốn sách The Teenage Brain, tiến sĩ Frances E. Jensen, một chuyên gia thần kinh học nổi tiếng quốc tế, đã giới thiệu cho chúng ta hiểu biết sâu sắc về sự phát triển của bộ não ở độ tuổi này.

Với vai trò là một người mẹ, giáo viên, nhà nghiên cứu và là chuyên gia thần kinh học, tiến sĩ Jensen đã kết hợp những kiến thức khoa học với kinh nghiệm cá nhân để khám phá bộ não tuổi mới lớn. Cuốn sách phá vỡ nhiều quan niệm sai lầm thông thường và cung cấp những hiểu biết mới mẻ về chức năng, sự phát triển và hoạt động của bộ não ở giai đoạn này.

Ở độ tuổi mới lớn, bộ não trải qua những thay đổi vô cùng lớn về cấu trúc và chức năng. Các nghiên cứu chỉ ra rằng bộ não vẫn tiếp tục phát triển cho tới tận 25 tuổi. Tuy nhiên, giai đoạn từ 12-18 tuổi là giai đoạn mà bộ não trải qua những thay đổi mạnh mẽ nhất. Vì vậy, hiểu rõ về sự phát triển não bộ trong giai đoạn này là vô cùng quan trọng.

Trong cuốn sách, tiến sĩ Jensen đã đi sâu phân tích các khía cạnh sau của bộ não tuổi mới lớn:

Khả năng học tập và trí nhớ

Ở tuổi mới lớn, các kỹ năng nhận thức như tập trung, lập kế hoạch, ra quyết định,... đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ. Chính vì vậy, đây là thời điểm tuyệt vời để học những kỹ năng và kiến thức mới. Tuy nhiên, khả năng điều khiển hành vi và cảm xúc còn hạn chế khiến việc tập trung học tập gặp nhiều thách thức.

Các nghiên cứu cho thấy trí nhớ ngắn hạn của tuổi mới lớn phát triển tốt hơn so với trí nhớ dài hạn. Do đó, họ thường gặp khó khăn trong việc ghi nhớ và khôi phục kiến thức đã học sau một thời gian dài. Tuy nhiên, nếu được hỗ trợ đúng cách, khả năng học tập và ghi nhớ của họ hoàn toàn có thể được cải thiện.

Cảm xúc và động lực

Tuổi mới lớn là giai đoạn cảm xúc dễ thay đổi và khó kiểm soát. Phần bộ não chịu trách nhiệm xử lý cảm xúc (hồi hải mã) chưa hoàn toàn phát triển. Chính vì vậy, lứa tuổi này hay có những phản ứng thái quá về cảm xúc. Họ cũng dễ bị ảnh hưởng bởi áp lực đánh giá từ bạn bè và dễ mất động lực nếu thiếu sự động viên, khích lệ.

Do đó, điều quan trọng là phụ huynh và nhà trường cần thường xuyên động viên, khích lệ tinh thần và tạo môi trường lành mạnh, tránh áp lực quá mức lên lứa tuổi này. Hãy lắng nghe, thấu hiểu và giúp con em xử lý cảm xúc lành mạnh.

Khả năng đánh giá rủi ro và ra quyết định

Một đặc điểm nổi bật của não bộ tuổi mới lớn là hệ thống phán đoán và ra quyết định vẫn chưa trưởng thành hoàn toàn. Chính vì vậy, thanh thiếu niên thường có xu hướng tìm kiếm những trải nghiệm mới lạ và nguy hiểm mà không suy nghĩ kỹ về hậu quả.

Não bộ lúc này chủ yếu tập trung vào việc tìm kiếm phần thưởng và dễ bỏ qua hậu quả tiêu cực. Điều này khiến họ dễ sa vào những hành vi nguy hiểm như sử dụng chất kích thích, đua xe, bạo lực,.. mà không suy nghĩ. Do đó, việc giám sát và hướng dẫn của người lớn là vô cùng cần thiết.

Ảnh hưởng của giấc ngủ

Giấc ngủ có ảnh hưởng rất lớn tới sự phát triển của bộ não. Nghiên cứu chỉ ra rằng, thiếu ngủ làm suy giảm chức năng nhận thức, tăng cảm xúc tiêu cực và làm giảm khả năng học tập. Trong khi đó, lứa tuổi mới lớn lại có xu hướng dễ thức khuya và khó đi ngủ sớm do sự thay đổi nội tiết tố.

Do đó, cần có những biện pháp giúp cải thiện thói quen ngủ như: đi ngủ và thức dậy đúng giờ, tạo môi trường ngủ thuận lợi, tránh sử dụng thiết bị điện tử trước khi đi ngủ. Chế độ ngủ nghỉ hợp lý sẽ giúp bộ não phát triển tối ưu.

Ảnh hưởng của công nghệ số

Công nghệ kỹ thuật số đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống hiện đại, đặc biệt với thế hệ trẻ. Tuy nhiên, việc sử dụng thái quá công nghệ số cũng ảnh hưởng tiêu cực tới sự phát triển não bộ của lứa tuổi mới lớn.

Các nghiên cứu chỉ ra rằng, sử dụng mạng xã hội, chơi game quá nhiều làm tăng nguy cơ trầm cảm, lo âu và giảm tập trung. Trẻ tiếp xúc nhiều với màn hình sẽ bị ảnh hưởng về khả năng giao tiếp, kỹ năng xã hội và cảm xúc. Do đó cần thiết lập những quy tắc về thời gian sử dụng màn hình hợp lý, khuyến khích các hoạt động vui chơi lành mạnh ngoài trời để cân bằng cuộc sống.

Các yếu tố ảnh hưởng sức khỏe tâm thần

Tuổi mới lớn là giai đoạn có nguy cơ mắc các vấn đề về sức khỏe tâm thần như trầm cảm, lo âu. Những stress tâm lý kéo dài do áp lực học tập, mối quan hệ xã hội,.. có thể để lại di chứng lâu dài.

Một số yếu tố nguy cơ khác như lạm dụng chất kích thích, thiếu ngủ, chấn thương não cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tâm thần ở tuổi teen. Do đó, việc chăm sóc sức khỏe tinh thần, tình cảm cho lứa tuổi này vô cùng quan trọng.

Các biện pháp giúp phát triển não bộ lành mạnh ở tuổi mới lớn

Dưới đây là một số biện pháp mà phụ huynh và nhà trường có thể áp dụng để hỗ trợ việc phát triển não bộ lành mạnh ở lứa tuổi này:

• Đảm bảo chế độ dinh dưỡng lành mạnh, đủ các chất dinh dưỡng cần thiết cho sự phát triển của bộ não.
• Tạo môi trường học tập lành mạnh, tránh áp lực quá mức. Sử dụng các phương pháp học tập kích thích não bộ như tranh luận, làm việc nhóm.
• Khuyến khích các hoạt động ngoài trời, vận động thể chất để giảm stress và kích hoạt não bộ.
• Giáo dục về sức khỏe tâm thần, tình cảm giúp các em hiểu về bản thân và có cách ứng phó lành mạnh trước căng thẳng.
• Thiết lập những quy tắc về sử dụng công nghệ, mạng xã hội lành mạnh.
• Chú trọng chất lượng giấc ngủ, đảm bảo thời gian ngủ đủ giấc.

Bộ não ở độ tuổi mới lớn đang trong giai đoạn phát triển “bùng nổ” và vô cùng nhạy cảm. Với những hiểu biết khoa học và cách tiếp cận phù hợp, chúng ta hoàn toàn có thể tạo điều kiện tốt nhất để bộ não của con em phát triển lành mạnh. Qua cuốn sách ý nghĩa này, tiến sĩ Frances Jensen đã cho chúng ta cái nhìn sâu sắc để thấu hiểu và hỗ trợ tốt nhất cho giới trẻ.